Sciencefiction- en fantasyfilms uit het legendarische jaar 1982

De jaren 80 brachten verandering in de filmwereld. Het blockbustermodel kwam tot stand en de VHS – en videotheken – wonnen aan kracht om thuis van de beste films te genieten. Het was bovendien een tijdperk waarin sciencefiction een nieuwe dimensie betrad. Het jaar 1982 vormde een keerpunt voor dit genre...

In 1968 zette Stanley Kubrick al de eerste stappen om de richting van de sciencefictionfilm te veranderen. Dat was het jaar waarin hij het veelgeprezen '2001: A Space Odyssey' uitbracht. De film was inspirerend voor het genre, maar er was nog een lange weg te gaan...

Aan het eind van de jaren 70 kwam het genre weer in een stroomversnelling. Twee jaartallen waren vooral belangrijk. Het eerste was 1977, toen 'Star Wars' van George Lucas werd uitgebracht, evenals 'Close Encounters of the Third Kind' van Steven Spielberg en 'Operation Ganymede' van Reiner Erler.

En het andere jaar was 1979, het jaar waarin bezoekers in de bioscopen konden genieten van 'Star Trek: Conquest of Space' van Robert Wise en 'Alien, the Eighth Passenger' van Ridley Scott. Sciencefiction legde zijn basis, begon aan kracht te winnen op het witte doek, en bereikte slechts drie jaar later de top.

Liefhebbers van sciencefiction en fantasy kwamen aan hun trekken in het jaar 1982. In dat jaar vond er een lawine van filmreleases plaats waarvan vele zijn uitgegroeid tot meesterwerken van het genre.

De manier van films maken werd anders dankzij de techniek en speciale effecten. De manier waarop verhalen werden verteld, veranderde ook. En te midden van dit alles was een nieuwe lichting jonge regisseurs opgestaan – bijvoorbeeld Steven Spielberg of George Lucas – bij wie een ware innovatie plaatsvond.

Het waren bovendien jaren waarin, zoals filmcritica en onderzoekster Elisa McCausland vertelt, er sprake was van "de herstructurering van vele grote studio's" met "de deelname van grote technologische en industriële bedrijven." Ook waren er veranderingen in de manier waarop films werden geconsumeerd, met "eten, snoep en merchandising" in de bioscopen.

Welke titels maakten 1982 tot hét jaar van sciencefiction- en fantasyfilms?

'Blade Runner' was geen grote kaskraker, maar het publiek is het in de loop der jaren zo gaan waarderen dat het een waar meesterwerk van de sciencefictionfilm is geworden. In die film nam Ridley Scott ons mee in de oorlog tussen Blade Runners en Replicants, in een wereld waarin robots de mensheid hadden bereikt en deze overtroffen dankzij een vooruitgang in genetische manipulatie.

Dit cyberpunkwonder, met Harrison Ford en Rutger Hauer in meesterlijke hoofdrollen, had niet alleen een grote invloed op de filmwereld maar ook op andere gebieden zoals reclame, literatuur, mode, architectuur en muziekvideo's.

Steven Spielberg had de wereld al versteld doen staan met titels als 'Jaws' (1975), 'Raiders of the Lost Ark' (1981) en, binnen het genre, 'Close Encounters of the Third Kind' (1977). Maar in 1982 gaf hij ons een van de vertederendste en spannende verhalen aller tijden, namelijk dat van E.T., een klein en angstig buitenaards wezen dat alleen maar naar huis wil en daarvoor de hulp van enkele kinderen inroept.

'E.T.' gaf een ander beeld van een buitenaards wezen dan dat we voorheen hadden gezien. Hij kwam niet om ons te overheersen of te vernietigen, hij was goed en wilde alleen maar naar huis. Het was een knipoog naar 'Star Wars' en had zelfs Harrison Ford in een cameo als Elliots leraar, maar het was vooral een enorme hit bij het publiek, waardoor het de best verkopende film aller tijden werd.

Steven Spielberg had dat jaar niet genoeg aan 'E.T., the Extra-Terrestrial'. Hij was ook betrokken als scenarist en producent bij een andere film die geschiedenis maakte: 'Poltergeist'. De film werd geregisseerd door Tobe Hooper – hoewel sommigen zeggen dat Spielberg hem eigenlijk filmde – en vertelde het verhaal van een familie die naar een nieuw huis verhuist en daar paranormale verschijnselen ervaart.

'Poltergeist' was dat jaar een succes, zozeer zelfs dat het in de jaren daarna nog twee delen voortbracht, waarmee een succesvolle trilogie ontstond. Er wordt ook een knipoog in gemaakt naar 'Star Wars' via de posters in de kinderkamer. Latere films met hetzelfde thema vonden er ook hun inspiratie in.

Velen beschouwen dit als de beste film, met een van de beste schurken, van de Star Trek-saga. Nieuwe avonturen van admiraal James T. Kirk en de rest van de bemanning van het sterrenschip Enterprise kwamen naar het witte doek na de film 'Star Trek: The Conquest of Space'.

De nieuwe Star Trek-serie werd ditmaal geregisseerd door Nicholas Meyer, hoewel hij opnieuw koos voor een cast geleid door onder andere William Shatner, Leonard Nimoy en DeForest Kelley. Daarbij verscheen ook die mythische schurk, Khan, die de acteur Ricardo Montalbán al in 1967 in de oorspronkelijke serie had gespeeld. Een knipoog en een topsucces.

Een baanbrekende en vooruitstrevende film, zowel in zijn esthetiek als in de manier waarop hij op het scherm werd gebracht. TRON werd geregisseerd door Steven Lisberger en liet de wereld van de informatica zien. De hoofdpersoon was een hacker die in het binnenste van een in moleculen verdeelde computer dook om deze te besturen.

Net als bij 'Blade Runner' was dit visuele wonder met Jeff Bridges in de hoofdrol een flop qua kaartverkoop. Het werd echter een culthit in de loop der jaren. Jaren later, in 2010, kwam er een vervolg: 'TRON: Legacy' – ook met Bridges in de hoofdrol – en een videospel: 'TRON: Evolution'.

Deze nemen we op in de films van 1982, hoewel hij op 24 december 1981 werd uitgebracht. De saga begon in 1979 met 'Mad Max' maar werd geconsolideerd met dit tweede deel, waarin Mel Gibson zijn definitieve sprong naar Hollywoodsterrendom maakte.

Regisseur George Miller nam ons hierin mee naar een wereld verwoest door een nucleaire holocaust, waarin een benzinetekort bestaat en waarin Mad Max zijn bijzondere strijd begint om een kolonie overlevenden te helpen tegen een gewelddadige groep die naar brandstof hunkert. Een postapocalyptische, futuristische roadmovie die een cultfilm is geworden en wordt beschouwd als een van de beste Australische films aller tijden.

'The Thing,' geregisseerd door John Carpenter, neemt ons mee naar een experimenteel station in Antarctica waar een team wetenschappers aan het werk is. Ze brengen een onbekende vijand in hun kamp in de vorm van een gewonde sledehond.

Carpenter baseerde zich op de roman van John W. Campbell en herschept een wezen, een bloeddorstig en meedogenloos 'ding' dat in de vorm van zijn slachtoffers verandert om te doden. Bij de release kreeg hij zeer negatieve kritieken, waarbij sommigen spraken van 'visuele walging', en hij had nauwelijks succes in de bioscoop. Dit veranderde echter radicaal na de release op VHS, waardoor de film in de loop van de jaren een culthit van het genre werd.

Middeleeuwse fantasie, epische gevechten, hekserij en veel actie bij deze adaptatie van het stripboek van Robert E. Howard. De film werd geregisseerd door John Milius met een scenario van hemzelf en Oliver Stone en met Arnold Schwarzenegger in de hoofdrol. De gespierde Conan wil wraak nemen op de mannen die zijn familie uitroeiden en hem als jongen aan slavenhandelaren verkochten.

'Conan the Barbarian' was een film die destijds het fantasysubgenre 'Sword and sorcery' ('zwaard en tovenarij') weer in zwang bracht en Schwarzenegger bekend en beroemd maakte. De film deed het goed in de bioscoop en bracht een vervolg voort, 'Conan the Destroyer' (1984), maar deze wist niet het succes van zijn voorganger te evenaren.

In tegenstelling tot de rest van de films die we hier besproken hebben, is 'Dark Crystal' een animatiefilm met poppen. Ze laat zien hoe, nadat een donker kristal breekt, de fantastische wereld die zich erin afspeelt – de planeet Thra – in chaos en verwarring wordt gestort. Er onstaan twee soorten: de wrede Skeksis en de zachtaardige Mystics. De laatsten zullen het kristal moeten repareren, zodat de Skeksis de wereld niet gaan overheersen.

Het is ongetwijfeld een van de beste animatiefilms aller tijden en had destijds een enorm budget, zo'n € 25 miljoen. De gok van Jim Henson en Frank Oz pakte echter niet slecht uit, want het werd een echt kassucces en is in de loop van de tijd uitgegroeid tot een cultfilm in het fantasygenre.

Vijf horrorverhalen die door Stephen King zijn bedacht en dankzij regisseur George A. Romero op het witte doek zijn verschenen. Deze verhalen staan in de pagina's van een stripboek dat een volstrekt ongevoelige vader uit de handen van zijn zoon heeft gepakt en in de prullenbak heeft gegooid als straf voor het lezen van dit soort griezelverhalen.

De vijf verhalen zijn samengebracht in vijf korte horrorfilms: 'Father's Day', 'The Lonesome Death of Jordy Verrill', 'Something to Tide You Over', 'The Crate' en 'They're Creeping Up On You!’. Ze werden met elkaar verbonden door animatiesequenties, als een eerbetoon aan stripboeken uit de jaren vijftig van de hand van EC Comics, zoals 'Tales from the Crypt' en 'The Vault of Horror'. De film werd dat jaar een van de meestbezochte in de bioscoop.

In 1982 bracht Paul Schrader ons nog een fantastische horrorfilm waarin het personage Irena Gallier centraal stond: een vrouw die half mens, half katachtige is en in bepaalde situaties in een panter verandert. Dit was een remake van de gelijknamige film van Jacques Tourneur uit 1942, die de geschiedenis is ingegaan als een voorbeeld in het genre.

De hoofdrollen in 'Cat People' waren weggelegd voor Nastassja Kinski, Malcolm McDowell en John Heard. Het was een film die gekenmerkt werd door de veeleisende special effects, destijds de meest geavanceerde, die gebruikt werden om Irena's transformatie tot panter te bereiken. Deze effecten inspireerden de serie 'Manimal', die ze ook gebruikte en een jaar later op het NBC-netwerk verscheen.

Aan deze titels moeten we nog talrijke andere titels toevoegen, hoewel ze geen gelijke nalatenschap of invloed hebben gekregen. Neem bijvoorbeeld de Franse animatiefilm 'Les Maîtres du temps', geregisseerd door René Laloux, het angstaanjagende 'Basket Case' van Frank Henenlotter, 'Swamp Thing' van Wes Craven (niet te verwarren met 'The Thing’), 'Liquid Sky' van Slava Tsukerman, 'Parasite' van Charles Band en '1990: The Bronx Warriors' van Enzo G. Castellari.

Het zijn fantastische films waarvan ook vandaag nog genoten kan worden. Producties die een tijdperk kenmerkten en die van 1982 het jaar maakten waarin de fantasy- en sciencefictionfilms het summum van deze zevende kunst bereikten.