Voor kinderen is het heel spannend als Sinterklaas weer in het land komt. Voor volwassenen is het leuk om zich te verkleden. Maar waar slaat het Sinterklaasfeest eigenlijk op? Hoe is het ontstaan, wie is die goedheiligman, en hoe vieren ze het in verschillende landen?

Sinterklaas komt normaal gesproken half november per stoomboot in Nederland aan. Winkels zorgen dan meestal dat ze een voorraad kruidnoten, taaitaai en chocoladeletters in de schappen hebben liggen: de typische Nederlandse lekkernijen van het Sinterklaasseizoen.

De Sint gaat met zijn tijd mee. In 2020, tijdens de eerste Sinterklaasviering in de coronaviruspandemie, bedacht het Duitse dorp Rettenberg een manier om ondanks de lockdown toch cadeautjes uit te kunnen delen: een Nikolaus-drive-in.

De figuur van Sint Nikolaas is vooral gebaseerd op deze historische persoon: bisschop Nicolaas van Myra uit de 4e eeuw. Er is echter ook een abt Nicolaas van Sion die ongeveer 200 jaar later leefde. In de loop der jaren zijn deze twee waarschijnlijk met elkaar verward en samen één personage geworden. Beiden woonden aan de Lycische kust in wat nu Turkije is.

Nicolaas van Myra werd geboren in een rijke familie in de havenstad Patara. Toen hij na de dood van zijn ouders een fortuin erfde, verdeelde hij zijn geld onder de armen, zieken en behoeftigen. Daarom staat hij bekend als een gulle man.

(Afbeelding: Sinterklaas van Myra deelt geschenken uit, door Joseph Fratrel. Collectie: Städel Museum Frankfurt am Main, CC BY-SA 4.0)

Bisschop Nicolaas stierf tussen 345 en 351, waarschijnlijk op 6 december. Vandaar de heiligendag op die datum.

(Foto: St. Nikolaus von Myra hoofdaltaar in de Duitse stad Langenbach. G. Freihalter / Wikimedia)

Volgens de traditie is Sinterklaas niet alleen een weldoener voor kinderen. Hij zou ook drie maagden hebben geholpen om te kunnen trouwen. Dat deed hij door drie gouden appels aan hun arme vader te geven zodat hij die als bruidsschat kon gebruiken.

(Foto: Friedrichsen / Wikimedia: een paneel van een altaar gewijd aan Nicolaas van Myra in de kerk van St. Mariae in Mühlhausen, Duitsland)

De traditie van Sinterklaas begon in de middeleeuwen. Omdat Nicolaas de patroonheilige van kinderen en scholieren was, mochten kloosterstudenten op 6 december een kinderbisschop uit hun midden kiezen. Die persoon mocht op dan voor een dag zijn mening aan de volwassenen geven.

Vroeger was het gebruikelijk dat kinderen papieren bootjes in elkaar knutselden zodat Sinterklaas daar zijn cadeautjes in kon doen. De reden was dat hij beschouwd werd als een patroonheilige van zeevaarders. Volgens een van de legendes zou hij schipbreukelingen van een storm gered hebben.

Deze afbeelding uit de negentiende eeuw laat de Sint zien op een paard met een zak cadeautjes. Dat lijkt al aardig op hoe we hem nu zien. De hoed is wel anders natuurlijk.

De NOS en tijdschrift Historiek zijn enkele van de vele media die de geschiedenis van Nikolaas zijn knecht uitgebreid hebben onderzocht. Volgens de NOS is dit een van de eerste afbeeldingen van Zwarte Piet, in het boek 'Sint Nikolaas en Zijn Knecht' in 1850. Voor die tijd was er geen Zwarte Piet.

Antiracisme-activisten hebben het probleem van de zwart-geschminkte pieten op de kaart gezet. Zij zeggen dat Zwarte Pieten een karikatuur van zwarte mensen voorstellen - of dat hun bewuste intentie is of niet. Historici en onderzoekers van beeldcultuur zijn het erover eens dat het uiterlijk en de gedragingen van de zwart-geschminkte Pieten duidelijke verwijzingen hebben naar het slavernijverleden. Het is dan ook begrijpelijk dat steeds meer plaatsen ervoor kiezen om roetveeg- of ander soort Pieten te verwelkomen.

Om Nederlanders van kleur te vertegenwoordigen. heeft Amsterdam sinds een paar jaar 'De Nieuwe Sint' die rond dezelfde tijd als de 'oude' Sint de stad binnenkomt. Volgens acteur Patrick Mathurin, op deze foto, is Nikolaas een heilige voor iedereen en kan hij allerlei gedaantes hebben.

Waar Nederlanders niet kunnen wachten en op 5 december al hun cadeautjes uitpakken, vieren Belgen en Fransen Sinterklaas netjes op de dag zelf: 6 december. Niet overal in Frankrijk wordt het feest gevierd: alleen in Lorraine, Noord-Frankrijk, en vooral in het dorp Saint-Nicolas de Port waar nog een lichaamsdeel van de originele Sint schijnt te liggen.

Duitsers, Luxemburgers, Oostenrijkers en Zwitsers vieren net als de Belgen en Nederlanders het Sinterklaasfeest.

Duitstalige Sinterklazen hebben hun eigen versie van de Zwarte Piet, ook al ziet deze er iets anders uit. In Beieren en Oostenrijk heb je de Krampus die je links op deze foto ziet. Het zijn witte mannen gekleed in strooi en dierenvellen met zwarte schmink of maskers op hun gezichten. Ze gaan met de Sint langs de deuren en brengen geluk voor brave mensen en straf voor ondeugende en luie mensen. Klinkt als een ouderwetse Zwarte Piet, of niet?

In het dorp St. Nikolaus, in het Saarland, wordt sinds 1966 elk jaar in december een 'Nikolaus-postkantoor' geopend. Duizenden brieven van kinderen worden er daadwerkelijk beantwoord. Het adres is: An den Nikolaus, Nikolausplatz, 66351 St. Nikolaus.

Dit dorpje met iets meer dan 1000 inwoners ligt vlakbij Oldenburg in Duitsland. Jaarlijks beantwoorden de bewoners de post van vele kinderen aan Sinterklaas. Wat de meesten niet weten is dat de plaats niet is vernoemd naar Sinterklaas maar naar de Oldenburger groothertog Nikolaus Friedrich Peter.

(Foto: Corradox / Wikimedia)

De Sint-Nicolaastraditie is ook levend en wel in Luxemburg. Kinderen hoeven niet naar school en kunnen de hele dag genieten van de cadeautjes die 'Kleeschen' hen brengt. Het is gebruikelijk om ook iets voor de Sint achter te laten: een bord koekjes en wat hooi voor het paard.

In Roemenië steekt Moş Nicolae een tak van de appelboom in de schoen van stoute kinderen. Als je deze tak in het water legt en hij tegen Kerstmis begint te bloeien, dan heeft Moş Nicolae het hen vergeven.

De Zwitsers noemen hem Samichlaus. Zijn knecht Ruprecht dreigt stoute kinderen in zijn zak te stoppen, net als Piet in Nederland.

Sinterklaas en de Kerstman zijn in feite dezelfde figuur. Toen Europese emigranten, vooral Nederlanders, naar de Verenigde Staten trokken, namen ze de Sinterklaastraditie met zich mee. In de loop der jaren werd deze gecombineerd met het populaire Kerstfeest en werd de Sint een Kerstman die in de nacht van 24 op 25 december cadeautjes brengt.

Zijn typische rode mantel met bondkraag kreeg de Kerstman dankzij een reclamecampagne van Coca Cola in 1931. Het idee dat de gulle gever per rendierslee zou reizen kwam ook uit de VS.

In Fins Lapland, in Rovaniemi, bestaat sinds 1950 het zogenaamde Santa Claus Village. Ze zeggen dat je de Kerstman, die zij  'Joulupukki' noemen, daar elke dag kunt zien. Behalve op kerstavond, want dan is hij druk bezig met cadeautjes uitdelen.